(Autor je dipl.oecc.mr Jasmin Spahić)
Crna Gora i Republika Turska poslednjih godina bilježe dobre uzajamne prije svega ekonomske i političke odnose, komunikacija kao i saradnja u gotovo svim oblastima je u uzlaznoj putanji.
Potpisani su brojni Sporazumi i Memorandumi o saradnji izmedju nadležnih institucija dvije zemlje i vidljiva je saradnja u oblasti ekonomije, saobraćaja, trgovine, turizma, bankarstva, bratimljenja opština, sudstva, policije, obrazovanja, kulture, poljoprivrede, berze, lučkog transporta, proizvodnje, radnih odnosa, donacija, zdravstva, drvne industrije, metalne industrije, otvaranja hotela, trgovačkih centara, medjunarodnih predstavništava, sajmova, poslovnih foruma, hidroelektrana, marina, građevine, šumarstva, državnih arhiva i istorijskih odnosa, akva parkova, sporta, parlamenata, slikarstva, počasnih konzulata, univerziteta i još mnogo drugih oblasti.
Možda najznačajniji momenat odnosa nakon referendumskog procesa je otvaranje direktne avio linije Istanbul Podorica čime je značajno unaprijeđena veza između dvije zemlje samim tim što je Crna Gora preko Turkish Airlinesa sada dostupna gotovo svim zemljama svijeta a time je direktno došlo do porasta broja turista i poslovnih ljudi Crne Gore i Turske. U sezoni je moguće putovati do Istanbula kao i Podgorice dva puta dnevno jer je interesovanje za ovu destinaciju sve veće. Takođe pored Turkish airlinesa moguće je do Istanbula kao i do Crne Gore putovati i stalnim autobuskim prevozom.
Otvaranje ambasade Turske u Podgorici kao i ambasade Crne Gore u Ankari je značajno uticalo da se odnosi dvije zemlje unaprijede i upravo su od tada uspostavljeni odnosi i saradnja u gotovo svim oblastima. U Turskoj je otvoreno nekoliko počasnih konzulata Crne Gore (Istanbul, Izmir, Osmanije-Iskenderun i Gaziantep) i glavni cilj je ekonomska saradnja.
Pored ambasade Turske u Podgorici je otvorena kancelarija Turske Vlade Agencija za međunarodnu saradnju i koordinaciju poznata kao TIKA, koja je do sada pružila ruku pomoći u razne donatorske projekte u Crnoj Gori (donirano preko 13 miliona Eura u projekte u oblasti obrazovanja, zdravstva, infrastrukture, vodovoda, očuvanja kulturnih dobara itd). U 2015 godini jedan od najznačajnijih projekata je adaptacija Urgentnog bloka Kliničkog centra Podgorica sa preko 700.000,00 Eura uložene investicije. Pored TIKA-e otvorena je kancelarija za ekonomske odnose Turske sa Crnom Gorom, Turski kulturni centar Yunus Emre, kao i Turski edukativni centar Fejza u Podgorici koji se bavi edukacijom, kursevima turskog i ostalih jezika, ekonomska saradnja, sajmovi, kongresi i sl.
Jedna od najvećih i prvih važnih investicija turskog kapitala u Crnoj Gori je izgradnja Tržnog centra Mall of Montenegro i hotela Ramada u centru Podgorice, kada je Crna Gora i dobila prvi moderni tržni centar kao i savremenu tržnicu sa svjetskim standardima, hotel kao svjetski poznati brend a investitor je jedna od vodećih turskih kompanija u oblasti građevine Gintaš iz Burse.
Takođe jedna od većih investicija je i ulaganje u Nikšićku Željezaru od strane Toščelika jedne od većih svjetskih kompanija iz grada Iskenderuna-Osmanije u Turskoj koja pored Nikšićke željezare ima akcije ili vlasništvo još u 14 željezara u Turskoj i van Turske. Takodje u toku su pregovori oko preuzimanja dijela akcija Kombinata aluminijuma od turske firme Ekin Maden Ticaret ve Sanayi A.S.
Kompanija Global ports je postala većinski vlasnik Kontejnerskih terminala Bar i u toku su veoma važne investicije u ovu oblast, gdje pored transporta roba planira se i turistički transport preko ove kompanije, kruzeri i sl.
Dolaskom državne turske Banke Ziraat u Crnu Goru 2015.god. nastavljeni su dobri ekonomski odnosi dvije zemlje. Otvorena je filijala u Podgorici, a planira se uskoro otvaranje filijala u Bijelom Polju, Baru, Nikšiću i u još nekoliko gradova. Očekuje se da ova banka upravo privuče još mogućih potencijalnih investitora u Crnu Goru.
Kompanija Sandžakli mobilija i Vlada Crne Gore su potpisali Ugovor o investiciji od preko 5 miliona eura u kompleks Gornjeg Ibra u Rožajama što je značajna investicija za Rožaje i sjever Crne Gore.
U oblasti ekonomije i investicija značajne su trenutno aktivnosti ulaganja u Marinu Budva, kolektor Herceg Novi, akva park Ulcinj.
Predstavništvo u Crnoj Gori otvorile su dvije poznate turske klinike Adzibadem kao i Sante plus a u narednom periodu planira se i otvaranje ovih klinika u Crnoj Gori. Trenutno je posredstvom ovih predstavništava moguće saradjivati sa zdravstvenim ustanovama na prostoru Turske.
Istanbulska berza je postala akcionar Montenegroberze i značajna je saradnja u ovoj veoma važnoj oblasti za Crnu Goru.
U Crnoj Gori direktno ili preko predstavnika posluju turske firme ili crnogorski predstavnici i to: Beko kompanija, Enza Home – Yatas, Horoz elektrik, Tudors, La Monte, Pop shop, Ozdilek, Ceyo, Dagi, ADL kao i u više gradova turskih mini restorana, slastičarni, donera, baklava, pvc proizvodnje i prodaje stolarije i sl. ono po čemu je Turska prepoznatljiva i kod nas i u svijetu. Naravno sve je ovo značajno jer je Crna Gora relativno malo tržište za otvaranje franšiza turskih firmi za šta ima dosta interesovanja u Crnoj Gori.
Jedan od najznačajnijih segmenata odnosa dvije zemlje su crnogorski studenti u Turskoj gdje u svakom trenutku ima preko 200 studenata koji su napravili značajan most izmedju dvije zemlje. Takođe i veliki broj studenata su završili svoje studije širom Turske i sada rade u Turskoj a većina njih se vratila u Crnu Goru i svojim znanjem, samostalnim radom ili u pomenutim subjektima doprinosi saradnji i povećanju standarda u Crnoj Gori. Svi studenti imaju plaćenu stipendiju, školarinu i većinu ostalih troškova do završetka studija u Turskoj. Osnovana su i udruženja ovih studenata u Turskoj gdje svojim zalaganjem šire pozitivan uticaj Crne Gore u svijetu. Osnovano je između ostalog udruženje Karadag Ogrenciler Dernegi i ono predstavlja ozbiljnu sponu između zainteresovanih subjekata Crne Gore i Turske i svojevrsni su kulturni i drugi ambasadori Crne Gore u Turskoj. Crna Gora uživa specijalni status kvota primljenih studenata u Turskoj i broj studenata iz Crne Gore na redovnim i postiplomskim studijama iz godine u godinu je sve veći kao i interesovanje.
Značajna je saradnja sa državnim arhivom Turske, institutima i organizacijama gdje je dosta dokumenata predato Crnoj Gori a potvrda dobrih odnosa iz prošlog perioda je odavanje priznanja Turske Braći Bakić iz Andrijevice koji su jedni od osnivača turskog svjetski poznatog gradskog fudbalskog kluba iz Istanbula, Galatasaraja, koji su kao studenti osnovali ovaj klub još 1905.god.
Takođe veliki je broj sportista iz Crne Gore koji su svoje angažmane našli upravo u sportskim klubovima širom Turske.
Crnogorski slikari i umjetnici, folklor i sl. često imaju uzajamne posjete, izložbe, što umnogome doprinosi jačanju kulture i odnosa dvije zemlje.
Značajne su i obuke crnogorskih kadrova i pojedinaca u Turskoj kojih je sve više, kao i interesovanje iseljenika odnosno crnogorske dijaspore u Turskoj koja se procjenjuje na nekoliko stotina hiljada. Crnogorski iseljenici u Turskoj imaju svoja udruženja i umnogome u Turskoj, svojim posjetama i kontaktima u Crnoj Gori doprinose dobrim odnosima dvije zemlje. Osnovani su Crnogorsko Tursko prijateljstvo, održavaju se razni forumi, sajmovi i sl. i dosta nekretnina je kupljeno od strane upravo iseljenika iz Turske u Crnoj Gori.
Česte su posjete i turskih i crnogorskih zvaničnika, što pokazuje da prije svega je potreban dobar suživot na ovim prostorima kao i uzajaman interes u dobrim odnosima, prije svega ekonomskim.
Sve je veći broj turista iz Turske koji posjećuju Crnu Goru. U 2014 godini Crnu Goru je posjetilo preko 35 hiljada turskih turista. Plasiranje turskih serija takođe je doprinijelo približavanju kulture Turske Crnoj Gori.
Trgovina između crnogorskih i turskih firmi potiče duži niz godina i razmjena je velika, u korist Turske, naravno zbog konkuretnosti i obima njene privrede i to najviše u oblasti tekstila, poljoprivrenih proizvoda, gradjevinskog materijala, plastike i drugo.
Turska je mora se istaći pomogla u izgradnji i rekonstrukciji vjerskih objekata u Crnoj Gori, najviše preko kancelarije TIKA-e, kao i ponovno otvaranje medrese Mehmed Fatih, poslije 100 godina od kada je Crna Gora opet dobila srednju školu-medresu u Podgorici.
Bijelo Polje je grad pobratim sa turskim gradom Burhaniye, Ulcinj je pobratim sa turskim gradom Serik, medresa Mehmed Fatih iz Podgorice je pobratim sa medresom Umraniye, Cetinje i Kotor sa opštinom Gaziantep, a zanimljivo je i da su Turci bili prvi strani vlasnici imovine u Crnoj Gori na Cetinju. Bar je pobratim sa Bornovom (Izmir), Rožaje sa gradovima Kutahiya, Kirklareli i Bajrampaša (Istanbul).
Jedna od takođe značajnih stvari je i uspostavljanje nezavisnog portala https://www.crnagoraturska.com/ koji upravo prati odnose dvije zemlje i u poslednjih nekoliko godina možda najbolja arhiva tih odnosa nalazi se upravo na ovom portalu. Portal je trenutno nekomercijalnog karaktera a vodi ga grupa ljudi iz Turske i Crne Gore.
Praksu dobrih odnosa u gotovom svim segmentima Crne Gore i Turske trebali bi primijeniti sa mnogim drugim zemljama, jer sve ovo pomenuto a možda dosta zaboravljeno donijelo je Crnoj Gori dosta radnih mjesta i povećanja društvenog proizvoda.
Crna Gora kao mala država koja pokušava da izadje sa proizvodima prema svijetu, može ovu saradnju iskoristiti za plasiranje svojih proizvoda ne veliko tržište Turske od 80 miliona stanovnika i u narednom periodu treba naravno raditi na tome. Takodje evidentni su i problemi kod nekih investicija iz Turske, što naravno je odgovornost i jedne i druge strane, i Crna Gora i Turska naravno trebaju štititi svoje interese.
Kada bi se napravila analiza koliko je dobra veza Crne Gore i Turske donijela Crnoj Gori, sigurno bi se i oni koji rade na tome pozitivno iznenadili jer kao što se vidi iz pobrojanog veliki je obim saradnje.
One comment
Pingback: Saradnja Crne Gore i Turske u svim oblastima GLOBAL Broker-Diler AD